Tryb rozkazujący nieformalny język włoski

Tryb rozkazujący (imperativo) jest używany do:

Zastosowanie

• Wydawania rozkazów lub poleceń, np.: “Ragazzi, smettete di giocare e fate subito i compiti” (chłopaki, przestańcie grać i odróbcie natychmiast pracę domową), „Parla più forte, non sento niente” (mów głośniej, nic nie słyszę);
• Dawania porad: „Se ti fa male la testa, vai dal dottore” (jeśli boli cię głowa, idź do lekarza), “Smetti di fumare e inizia una dieta, ti sentirai meglio!” (rzuć palenie i zacznij dietę, poczujesz się lepiej), “Se Marco ti piace, invitalo al cinema” (jeśli Marek ci się podoba, zaproś go do kina);
• Dawania wskazówek (np. drogowych): “Per andare in Piazza Duomo, va’ sempre dritto e al semaforo gira a sinistra!” (żeby dotrzeć do Placu Duomo, idź cały czas prosto, a na światłach skręć w lewo), „Per arrivare in Via Mazzini scendi alla terza fermata e continua a piedi per 200 metri” (żeby dotrzeć do ulicy Mazzini, wysiądź na trzecim przystanku i idź dalej 200 metrów), „Per fare una buona pizza, usa solo gli ingredienti freschi” (żeby zrobić dobrą pizzę, używaj tylko świeżych produktów);
• Zaproszeń lub zachęcenia kogoś do wykonania jakiejś czynności: „dai, andiamo in discoteca a ballare” (no weź, chodźmy do klubu potańczyć), „Venite a cena da noi, così parliamo con calma” (przyjdźcie do nas na kolację, w ten sposób porozmawiamy na spokojnie).

Attenzione!

Omawiany tryb rozkazujący nieformalny przedstawia jedynie formy, których możemy używać wobec osób, które znamy i z którymi jesteśmy na „ty”, należy zatem zachować ostrożność przy zwracaniu się do osób starszych, wyższych rangą lub autorytetem, a zatem do takich, z którymi jesteśmy na „Pan/Pani”. Tryb rozkazujący grzecznościowy wyjaśniony jest w oddzielnej lekcji, ponieważ rządzi się swoimi zasadami i ma zupełnie odmienne końcówki.

Tabelka

	Grupa I (-are)	Grupa II (-ere)	Grupa III (-ire)
Tu	Mangia (jedz)	Leggi (czytaj)	Apri (otwórz)	Pulisci (posprzątaj)
Noi	Mangiamo (jedzmy)	Leggiamo (czytajmy)	Apriamo (otwórzmy)	Puliamo (posprzątajmy)
Voi	Mangiate (jedzcie)	Leggete (czytajcie)	Aprite (otwórzcie)	Pulite (posprzątajcie)

W tabelce zostały przedstawione czasowniki o regularnych końcówkach, warto więc zapamiętać, że wydając rozkaz lub polecenie drugiej osobie używamy końcówek „-a” (czasowniki zakończone na „-are”) lub „-i” (czasowniki zakończone na „-ere” lub „-ire). W osobach „noi” i „voi” formy te nie różnią się niczym od odmiany czasownika w czasie teraźniejszym, dlatego trzeba uważać na to, jaki jest kontekst zdania, np.: „Oggi mangiamo un bel piatto di pasta” (dziś jemy porządny talerz makaronu), „Mangiamo qualcosa adesso, così potremo uscire prima” (zjedzmy coś teraz, w ten sposób będziemy mogli wyjść wcześniej). W niektórych zdaniach, bez odpowiedniego kontekstu, ciężko jest odróżnić, czy chodzi o stwierdzenie faktu, czy o rozkaz, np. w zdaniu „Mangiate tanto” może chodzić i o fakt („jecie dużo”) i o polecenie („zjedzcie dużo”).

Tryb rozkazujący w formie przeczącej

Trochę inaczej zachowuje się czasownik w trybie rozkazującym w formie przeczenia. Zwracając się do drugiej osoby, użyjemy bowiem w takich sytuacjach czasownika w bezokoliczniku, np.: „non parlare” (nie rozmawiaj), „non aprire la finestra” (nie otwieraj okna). Będzie to różniło liczbę pojedynczą od liczby mnogiej, ponieważ w przypadku większej ilości osób czasownik odmienia się już normalnie, np.: „non urlate” (nie krzyczcie), „non credete a quello che dice” (nie wierzcie w to, co on mówi).

Przykłady zdań:

Non dimenticare di chiamare la nonna! – Nie zapomnij zadzwonić do babci!

Non prendere quel vino, è disgustoso. – Nie bierz tamtego wina, jest ohydne.

Non andiamo ancora a casa, vi prego! – Nie idźmy jeszcze do domu, proszę was!

Non parliamo di questo stasera. – Nie rozmawiajmy o tym dziś wieczorem.

Non finite il film senza di me. – Nie kończcie filmu beze mnie.

Non spendete tutti i soldi che avete guadagnato. – Nie wydajcie wszystkich pieniędzy, które zarobiliście.

Czasowniki nieregularne

Czasowniki, które są nieregularne w czasie teraźniejszym (presente indicativo), są nieregularne również w trybie rozkazującym. W większości przypadków znajomość odmiany danego czasownika w czasie teraźniejszym jest wystarczająca (np. bevi – wypij, spegni – wyłącz/zgaś, rimani – zostań, vieni – przyjdź), jednak formy niektórych czasowników w trybie rozkazującym znacznie się różnią, dlatego trzeba się ich nauczyć na pamięć:

	Essere	Avere	Fare	Dare	Stare	Andare	Dire	Sapere
Tu	Sii	Abbi	Fa’/fai	Da’/dai	Sta’/stai	Va’/vai	Di’	Sappi
Noi	Siamo	Abbiamo	Facciamo	Diamo	Stiamo	Andiamo	Diciamo	Sappiamo
Voi	Siate	Abbiate	Fate	Date	State	Andate	Dite	Sappiate

Przykłady w zdaniach:

Sii sincero con me! – Bądź ze mną szczery!

Abbiate pazienza, tutto si risolverà! – Bądźcie cierpliwi, wszystko się rozwiąże!

Fa’ attenzione ai ladri. – Uważaj (bądź ostrożny/a) na złodziejów.

Sappi che mi è difficile parlarne. – Wiedz, że ciężko mi o tym mówić.

Dite la verità! – Powiedzcie prawdę!

Stai tranquilla, non è successo niente. – Bądź spokojna, nic się nie stało.

Vai via, non ho più bisogno di te. – Idź sobie, nie potrzebuję cię już.

Tryb rozkazujący z czasownikami zwrotnymi

Tryb rozkazujący występuje również z czasownikami zwrotnymi, które, tak jak w presente indicativo, mają odmianę regularną. Należy jednak pamiętać, że w ich przypadku zaimek zwrotny si jest dołączony do odmienionego w trybie rozkazującym czasownika:

Svegliati! – Obudź się! w tym przypadku odmieniamy czasownik svegliare, który w trybie rozkazującym ma formę „sveglia”, a na końcu dodajemy zaimek zwrotny drugiej osoby liczby pojedynczej „ti”;

Rilassiamoci – zrelaksujmy się;

Pettinatevi – uczeszcie się;

Truccati – pomaluj się.

Również i tutaj przy zaprzeczeniu pozostawiamy czasownik w bezokoliczniku i dodajemy do niego zaimek zwrotny, np.:

Non svegliarti così presto. – Nie budź się tak wcześnie.

Non comportarti così. – Nie zachowuj się w ten sposób.

Non truccatevi troppo forte. – Nie malujcie się zbyt mocno.

Non fatevi la barba oggi, non ha senso. – Nie gólcie się dzisiaj, nie ma sensu.

Non alziamoci dal divano, è così comodo. – Nie wstawajmy z kanapy, jest tak wygodnie.

Tryb rozkazujący z zaimkami osobowymi

Zaimki osobowe dopełnienia bliższego (mi, ti, lo, la, ci, vi, li, le) oraz dopełnienia dalszego (mi, ti, gli, le, ci, vi, gli) oraz partykuły ci i ne, podobnie jak zaimki zwrotne, zostają doczepione do czasownika odmienionego w trybie rozkazującym. Na przykład:

Compra il pane. Compralo. – Kup chleb. Kup go.

Telefoniamo a Chiara. Telefoniamole. – Zadzwoń do Chiary. Zadzwoń do niej.

Guarda quelle ragazze. Guardale. – Spójrz na tamte dziewczyny. Spójrz na nie.

Invitate tutti gli ospiti a mangiare. Invitateli a mangiare. – Zaproście wszystkich gości do jedzenia. Zaproście ich do jedzenia.

Andiamo a scuola. Andiamoci. – Chodźmy do szkoły. Chodźmy tam.

Mandate una cartolina a me. Mandatemela. – Wyślijcie mi jakąś pocztówkę. Wyślijcie mi ją.

Di’ la verità a Stefania. Digliela. – Powiedz prawdę Stefanii. Powiedz jej ją.

W przypadku niektórych czasowników nieregularnych (andare, dare, dire, fare oraz stare), ze względu na ich krótką formę w drugiej osobie liczby pojedynczej, łączą się one z zaimkami, podwajając spółgłoskę, od której zaczyna się zaimek (poza „gli”). Na przykład:

Fallo. – Zrób to.

Vacci. – Idź tam.

Fai un favore a me. Fammelo. – Zrób mi przysługę. Zrób mi ją.

Di’ a Marco come ti senti. Diglielo. – Powiedz Markowi, jak się czujesz. Powiedz mu to.

Dai un consiglio a me. Dammelo. – Daj mi poradę. Daj mi ją.

Stai vicino a me nel negozio. Stammi vicino. – Trzymaj się mnie w sklepie.

W formie przeczącej trybu rozkazującego zaimek może stać albo przed czasownikiem albo zostać do niego dołączony. Na przykład:

Non ci pensate neanche. Non pensateci neanche. – Nawet o tym nie myślcie.

Non te ne andare. Non andartene. – Nie idź sobie stąd.

Non portate Maria. Non la portate/Non portatela. – Nie przyprowadzajcie Marii. Nie przyprowadzajcie jej.

Non prendiamo l’ombrello. Non lo prendiamo/Non prendiamolo. – Nie bierzmy parasola. Nie bierzmy go.