Trybowi rozkazującemu została już poświęcona jedna lekcja, jednak był to tryb informale, a więc taki, który możemy stosować wobec osób, które znamy i z którymi jesteśmy na „Ty”. W tej lekcji zostanie przedstawiona wersja formale, czyli ta bardziej oficjalna, którą wykorzystamy, zwracając się do osób starszych, nieznajomych i ogólnie do wszystkich tych, do których mówimy „Pan/Pani”. Formy te możemy zatem przetłumaczyć na: „niech Pan/Pani coś zrobi” lub „proszę to zrobić”.
Patrząc na poniższą tabelkę, od razu można zauważyć podstawową różnicę, mianowicie w tej wersji trybu rozkazującego końcówki czasowników będą przeciwne do tych z trybu informale: w tamtym przypadku przy czasownikach zakończonych na –are używaliśmy bowiem końcówki „-a”, a w dwóch pozostałych grupach (-ere i – ire) końcówki „-i”. W trybie formale jest odwrotnie: w pierwszej grupie występuje końcówka „-i”, a w dwóch pozostałych „-a”.
| -ARE | -ERE | -IRE |
| Mangi | Scriva | Apra |
Oprócz czasowników regularnych występują też oczywiście czasowniki nieregularne – będą to praktycznie wszystkie te, które są nieregularne również w presente indicativo. Użyteczną wskazówką w ich przypadku będzie zastanowienie się nad tym, jak wygląda pierwsza osoba liczby pojedynczej danego czasownika w czasie teraźniejszym (np. andare io vado), a następnie zamienienie ostatniej literki „-o” na „-a”. Zasada ta działa w większości przypadków (np. fare, andare, venire, uscire, tenere), a także przy tych czasownikach z grupy „-ire”, które odmieniają się drugim modelem, tak jak pulire czy finire (w pierwszej osobie czasu teraźniejszego otrzymamy pulisco/finisco, a zmieniając „-o” na „-a” otrzymamy pulisca/finisca, czyli właśnie tryb rozkazujący „niech Pan/Pani posprząta/skończy”).
Lista podstawowych czasowników nieregularnych w formalnym trybie rozkazującym:
ESSERE: SIA
AVERE: ABBIA
FARE: FACCIA
ANDARE: VADA
STARE: STIA
DARE: DIA
VENIRE: VENGA
USCIRE: ESCA
TENERE: TENGA
SAPERE: SAPPIA
Poniżej prezentujemy również bardzo często używane wyrażenia grzecznościowe w życiu codziennym:
Mi dica – proszę mi powiedzieć
Entri pure – proszę śmiało wchodzić/niech Pan/Pani wejdzie
Si accomodi – proszę się rozgościć
Tenga – niech Pan/Pani trzyma, proszę trzymać
Si sieda – proszę usiąść
Venga qua – niech Pan/Pani tu przyjdzie
Non si dimentichi – proszę nie zapomnieć
Si ricordi – proszę pamiętać
Se ne vada – niech Pan/Pani sobie idzie
Lo faccia – proszę to zrobić
Ci vada – proszę tam iść
Prenda – niech Pan/Pani to weźmie
Mi dia.. – proszę mi dać…
Mi chiami – proszę do mnie zadzwonić
Mi mandi/ mi spedisca – proszę mi wysłać
Si figuri – nie ma sprawy, proszę (kiedy ktoś dziękuje nam za pomoc lub odpowiedź na pytanie)
Smetta – proszę przestać
Ci pensi – niech Pan/Pani to przemyśli
Si sbrighi – proszę się pospieszyć
Lasci stare/ fare/ perdere – proszę dać spokój/niech Pan/Pani zapomni
Mi faccia vedere – proszę mi pokazać
Faccia con calma – (proszę to zrobić) na spokojnie
Mi faccia sapere – proszę dać mi znać
Mi stia bene – niech się Pan/Pani trzyma (w znaczeniu: niech Pan/Pani dba o siebie)
Si fidi di me – proszę mi zaufać
Mi creda – proszę mi uwierzyć
Si calmi – niech się Pan/Pani uspokoi
Non si preoccupi – proszę się nie martwić
Non si lamenti – proszę nie narzekać
Guardi – proszę spojrzeć
Provi – niech Pan/Pani spróbuje
Senta – proszę posłuchać
Scusi – przepraszam
Aspetti – niech Pan/Pani poczeka
Attenda in linea – proszę poczekać w kolejce
Abbia pazienza – proszę być cierpliwym
Stia tranquillo – niech Pan/Pani będzie spokojny/a, spokojnie
Mi aiuti – proszę mi pomóc
Sia più ottimista – niech Pan/Pani będzie bardziej optymistyczny/a
Poza odmiennymi końcówkami, forma grzecznościowa ma jeszcze dwie inne zasadnicze różnice w porównaniu do imperativo informale:
- W formie przeczącej czasownik pozostaje odmieniony, np. „non essere arrabbiato/a con me” (nie bądź na mnie zły/a) ALE “non sia arrabbiato/a con me” (niech Pan/Pani nie będzie na mnie zły/a);
- Zaimki (zwrotne, dopełnienia bliższego, dalszego…) w formie grzecznościowej nie są doczepiane do poprawnie odmienionego czasownika, ale stoją przed nim, np.: „non si preoccupi” (niech się Pan/Pani nie martwi) ALE non preoccuparti (nie martw się), „la chiami” (niech Pan/Pani do niej zadzwoni) ALE chiamala (zadzwoń do niej), mi faccia vedere (niech mi Pan/Pani pokaże) ALE fammi vedere (pokaż mi).
Przykłady użycia imperativo formale w zdaniach:
Signora, prima di uscire, spenga la luce! – Niech Pani wyłączy światło przed wyjściem!
Non sia così nervoso, signor Bruno: troverà il suo cellulare. Non si preoccupi. – Niech się Pan nie denerwuje, Panie Bruno, znajdzie Pan swój telefon. Niech się Pan nie martwi.
Fa troppo caldo in questo ufficio, accenda l’aria condizionata. – Jest zbyt gorąco w tym biurze, niech Pan/Pani włączy klimatyzację.
Stamattina piove a dirotto, non esca senza l’ombrello. – Dziś rano mocno pada, niech Pan/Pani nie wychodzi bez parasola.
Per andare alla stazione giri a destra e poi vada sempre dritto. – Żeby dotrzeć na stację, niech Pan/Pani skręci w prawo, a potem cały czas idzie prosto.
