Czas przeszły dokonany w języku włoskim

Passato prossimo to czas przeszły dokonany, a zatem stosuje się go do opisywania czynności jednorazowych, zakończonych w relatywnie niedalekiej przeszłości. Będzie go to odróżniało od czasu passato remoto, którego używa się do wydarzeń z odległej przeszłości, nie mających już żadnego związku z teraźniejszością, np. przy faktach historycznych.

Zastosowanie

Czasu passato prossimo używamy do:

• Opisywania czynności lub wydarzeń dokonanych, zakończonych w niedalekiej przeszłości

Ieri ho visto Marco e abbiamo preso un caffè insieme – Wczoraj widziałem Marka i wypiliśmy razem kawę
L’estate scorsa siamo andati a Parigi con i nostri amici – W zeszłe lato pojechaliśmy do Paryża razem z naszymi przyjaciółmi
Ho guardato tutta la serie in due giorni – Obejrzałam cały serial w dwa dni
Ho parlato con lei al telefono un’ora fa – Rozmawiałam z nią przez telefon godzinę temu

• Opisywania czynności lub wydarzeń, mających nadal jakiś związek z teraźniejszością

Due anni fa mi sono trasferita a Varsavia – Dwa lata temu przeprowadziłam się do Warszawy.
Nel 2002 Francesca ha conosciuto Giuseppe e ieri finalmente si sono sposati – W 2002 roku Francesca poznała Giuseppe i wczoraj w końcu się pobrali.

• Opisywania czynności, które trwały dłuższy czas, ale są określone jakimiś ramami czasowymi.
  
  Jest to jedna z różnic między passato prossimo a imperfetto, czyli czasem przeszłym ciągłym, a więc takim, który opisuje czynności trwające w przeszłości bez podania dokładnego czasu np.

Ieri ho aspettato l’autobus per 2 ore – Wczoraj czekałam na autobus przez dwie godziny.

ALE

Ieri aspettavo l’autobus – Wczoraj czekałam na autobus jest to czynność ciągła, niedokonana, bo nie ma wskazane ile czasu trwała albo czy się skończyła

Questa domenica ho studiato dalle 8 alle 10 – W tę niedzielę uczyłam się od godziny 8 do godziny 10.

ALE

Questa domenica studiavo la matematica – W tę niedzielę uczyłam się matematyki.

• Stwierdzenia faktu

Oggi ho avuto una giornataccia – Dziś miałam okropny dzień
È stato un esame difficile – To był ciężki egzamin
La tua festa di compleanno è stata bellissima – Twoja impreza urodzinowa była przepiękna

• Mówienia o czynnościach następujących jedna po drugiej

Quando sono tornata a casa, mi sono cambiata, ho preparato qualcosa da mangiare, ho pranzato, poi ho pulito la casa e alla fine ho guardato un bel film – Kiedy wróciłam do domu, przebrałam się, przygotowałam coś do jedzenia, zjadłam obiad, potem posprzątałam w domu i na koniec obejrzałam fajny film.

Budowa

Czas passato prossimo konstruuje się za pomocą czasownika posiłkowego essere (być) lub avere (mieć) odmienionego w czasie teraźniejszym w odpowiedniej osobie (to właśnie dzięki czasownikowi posiłkowemu wiemy, kto jest wykonawcą czynności) oraz tzw. participio passato, czyli formy przeszłej czasownika.

Passato con AVERE	Passato con ESSERE
Io ho prenotato	Io sono stato/stata
Tu hai comprato	Tu sei andato/andata
Lui/lei ha ascoltato	Lui/lei è venuto/venuta
Noi abbiamo parlato	Noi siamo arrivati/arrivate
Voi avete mangiato	Voi siete ritornati/ritornate
Loro hanno guardato	Loro sono partiti/partite

Przykłady użycia w zdaniu:

Ho comprato una nuova macchina. – Kupiłem nowy samochód.

La settimana scorsa abbiamo scritto una lettera a Maria. – W zeszłym tygodniu napisaliśmy list do Marii.

Hai fatto la spesa? – Zrobiłeś zakupy?

L’anno scorso siamo andati a Milano. – W zeszłym roku pojechaliśmy do Mediolanu.

Siete andati in macchina? – Pojechaliście autem?

Ieri ho chiamato Marco ma non ha risposto al telefono. – Wczoraj zadzwoniłam do Marka, ale nie odebrał.

AVERE a ESSERE

Większość czasowników odmienia się przy użyciu avere, jest natomiast kilka wyjątków, które narzucają nam użycie essere. Są to na przykład:

• Czasowniki związane z ruchem (andare, venire, partire, arrivare, uscire, entrare, tornare, cadere, scendere). Uwaga! Istnieją wyjątki od tej zasady: ballare (tańczyć), nuotare (pływać), camminare/passeggiare (spacerować), viaggiare (podróżować), np. Quando siete arrivari? (Kiedy przybyliście?), Siamo uscite di fretta (Wyszłyśmy w pośpiechu), ALE: Abbiamo ballato tutta la notte (tańczyliśmy przez całą noc);
• Czasowniki „zmiany stanu”, takie jak: stać się, umrzeć, narodzić się, zostać (essere, stare, restare, rimanere, diventare, nascere, morire), np. Sono diventato famoso (Stałem się sławny), Sei stato alla festa di venerdì? (Byłeś na sobotniej imprezie?), Ieri sera non avevo voglia di uscire, per questo sono rimasta a casa (Wczoraj wieczorem nie miałam ochoty wychodzić, dlatego zostałam w domu);
• Wszystkie czasowniki zwrotne (alzarsi, svegliarsi, lavarsi, chiamarsi, incontrarsi, pettinarsi itd.), np. Ieri mi sono svegliato alle 9 (Wczoraj obudziłem się o godzinie 9), Ti sei lavata i denti? (Umyłaś zęby?);
• Succedere, np. Cosa è successo? (Co się stało?);
• Piacere, np. Ti è piaciuto il film? (Podobał Ci się ten film?), Mi sono piaciuti gli effetti speciali (Podobały mi się efekty specjalne).

Odmiana z czasownikiem posiłkowym ESSERE

Przy czasownikach odmienianych z essere konieczne jest uzgodnienie końcówki participio passato co do rodzaju i liczby podmiotu zdania. Końcówka ta zachowuje się dokładnie tak samo jak w przypadku przymiotników, dlatego przy rodzaju męskim mamy końcówki –o (liczba pojedyncza) lub –i (liczba mnoga), w przypadku rodzaju żeńskiego są to –a (liczba pojedyncza) oraz –e (liczba mnoga).

Franco è uscito. – Franco wyszedł.

Maria è arrivata a casa. – Maria dotarła do domu.

Siamo venuti in treno. – Przyjechaliśmy pociągiem (my, czyli albo grupa męska, albo mieszana).

Le ragazze si sono incontrate ieri sera. – Dziewczyny spotkały się wczoraj wieczorem.

Francesco e Giulia sono andati al cinema. – Francesco i Julia poszli do kina.

Przydatne wyrażenia

Wyrażenia, których możemy używać do narracji w czasie przeszłym to:

Ieri/l’altro ieri – wczoraj/przedwczoraj

Un anno fa/due mesi fa/dieci minuti fa – rok temu/dwa miesiące temu/dziesięć minut temu

L’anno scorso/il mese scorso/la settimana scorsa – w zeszłym roku/w zeszłym miesiącu/w zeszłym tygodniu

Ultimamente/recentemente – ostatnio

Nel 1996 – w 1996 roku

Odmiana z czasownikiem posiłkowym AVERE

Końcówki czasowników regularnych w czasie przeszłym wyglądają następująco:

ARE ATO (mangiare mangiato)

ERE UTO (sapere saputo)

IRE ITO (dormire dormito)

Czasowniki nieregularne

Passato prossimo ma jednak niestety wiele czasowników nieregularnych. Poniżej zebrano listę tych najważniejszych.

Z końcówką –are:

Fare fatto

Z końcówką –ire:

Venire venuto (przyjść, przyjechać)

Dire detto (powiedzieć)

Aprire aperto (otworzyć)

Offrire offerto (oferować, postawić, np. kawę komuś)

Scoprire scoperto (odkryć)

Coprire coperto (przykryć, zakryć)

Morire morto (umrzeć)

Z końcówką –ere:

Essere stato (być)

Bere bevuto (pić)

Vedere visto (widzieć)

Chiedere chiesto (pytać)

Rispondere risposto (odpowiedzieć)

Rimanere rimasto (pozostać)

Mettere messo (położyć)

Succedere successo (wydarzyć się)

Nascere nato (urodzić się)

Vivere vissuto (żyć)

Perdere perso (stracić, zgubić, przegrać, przegapić, np. autobus)

Correre corso (biegać)

Scrivere scritto (pisać)

Leggere letto (czytać)

Rompere rotto (zepsuć, złamać, zbić, np. wazon)

Vincere vinto (wygrać)

Piangere pianto (płakać)

Spegnere spento (zgasić, wyłączyć)

Scegliere scelto (wybrać)

Prendere preso (brać)

Accendere acceso (włączyć)

Spendere speso (wydać)

Scendere sceso (schodzić)

Offendere offeso (obrazić)

Rendere reso (sprawić, uczynić, oddać)

Decidere deciso (zdecydować)

Chiudere chiuso (zamknąć)

Czasowniki modalne

W przypadku użycia czasowników modalnych volere (chcieć), dovere (musieć), potere (móc) w czasie przeszłym, wybór czasownika posiłkowego avere lub essere zależy od tego, z którym z nich odmienia się czasownik w bezokoliczniku.

Siamo dovuti andare. – Musieliśmy iść (ponieważ andare odmienia się z essere).

Abbiamo voluto leggere quel libro. – Chcieliśmy przeczytać tamtą książkę (leggere odmienia się z avere).

Carlo è dovuto partire prima. – Carlo musiał wyjechać wcześniej.

Laura non ha potuto più aspettare. – Laura nie mogła dłużej czekać.

Domenica scorsa sono voluta restare a casa perché finalmente ho potuto guardare la mia serie preferita. – W zeszłą niedzielę chciałam zostać w domu, ponieważ w końcu mogłam obejrzeć mój ulubiony serial.

W połączeniu czasownika modalnego z czasownikiem zwrotnym, użycie essere lub avere zależy natomiast od miejsca zaimka zwrotnego w zdaniu. Kiedy występuje on przed czasownikiem modalnym, używa się essere, natomiast kiedy zostanie on dołączony do czasownika zwrotnego w bezokoliczniku, wtedy czasownikiem posiłkowym będzie avere.

Tę różnicę widać na dwóch następujących zdaniach, z których oba znaczą dokładnie to samo: Pierluigi musiał obudzić się wcześnie. W pierwszym jednak zaimek zwrotny znajduje się na początku, przed czasownikiem modalnym, a w drugim jest on połączony z czasownikiem w bezokoliczniku.

Pierluigi si è dovuto svegliare presto.

Pierluigi ha dovuto svegliarsi presto.

To samo można zaobserwować na innych przykładach:

Ti sei dovuta sentire male dopo questo incontro. – Musiałaś się źle poczuć po tym spotkaniu.

Hai dovuto sentirti male dopo questo incontro.

Dopo tanti anni finalmente ci siamo potuti incontrare tutti insieme. – Po wielu latach w końcu mogliśmy spotkać się wszyscy razem.

Dopo tanti anni finalmente abbiamo potuto incontrarci tutti insieme.